Անի
Անին այսօր գտնվում է Թուրքիայի Կարս նահանգում` Ախուրյան գետի աջ ափին, Անի գետակով, Իգաձորով, Ծաղկոցաձորով և Գայլաձորով սահմանափակվող 1500մ. բարձրության եռանկյունաձև հրվանդանի վրա: Անին իր անունը ստացել է Բարձր Հայքի Դարանաղի գավառի Անի բերդաքաղաքից, որը հեթանոս հայերի կրոնական կենտրոնն էր և հեթանոսական շրջանում հռչակավոր էր Արամազդ աստծո մեհյանով և թագավորների գերեզմաններով: Անի ամրոցը պատկանում էր Շիրակի և Արշարունիքի տեր Կամսարական իշխանական տանը:
Ծաղկուն շրջանում քաղաքը ունեցել է 100.000 բնակիչ: 961թ. Բագրատունիները իրենց արքունիքը Կարսից փոխադրեցին Անի և այն հռչակեցին մայրաքաղաք: Կառուցվում է նաև կաթողիկոսարան և կաթողիկոսությունը տեղափոխվում է Անի: 963-964թ. Աշոտ III Ողորմած թագավորը ամրոցից հյուսիս` հրվանդանի նեղ մասում, կառուցեց Անիի պարիսպների առաջին գիծը` Աշոտաշեն պարիսպները: Մոնղոլական դաժան տիրապետությունը և ավերիչ երկրաշարժներն իրենց կնիքը թողեցին Անիի վրա: XIV դարում երբեմնի շքեղ մայրաքաղաքի փոխարեն մնացել էր մի անշուք բնակավայր:
- Անիի Մայր Տաճար Սբ. Կաթողիկե
-
Մայր Տաճարը, որը Անիի խորհրդանիշն է, գտնվում է Աշոտաշեն և Սմբատաշեն պարիսպների միջև: Կառուցվել է 989-1001թթ., սկսվել է Սմբատ II թագավորի և Խաչիկ Ա.Արշարունի կաթողիկոսի օրոք, ավարտվել Գագիկ I-ի կնոջ` Կատրանիդե թագուհու հովանավորությամբ: Կառուցել է Տրդատ ճարտարապետը: Սմբատը Տրդատին հանձնեց իր եկեղեցու շինությունը, բայց հենց սկզբում էլ մահացավ: Գործի գլուխ կանգնեց նրա հաջորդի` Գագիկ Շահանշահի կինը` Կատրանիդե թագուհին: Տաճարը նվիրված է Սբ.Աստվածածնին, ավելի մեծ է, քան Էջմիածնի տաճարը: Կառուցված է դեղին, սև, կարմիր սրբատաշ տուֆից, զարդարված է կիսասյուներով, կամարներով, որմնախորշերով, ունի երեք դուռ (կաթողիկոսի, թագավորի և ժողովրդի համար), ունեցել է մարդու հասակի արծաթե խաչ, այստեղ ձեռնադրվել են հայոց թագավորները և հայրապետները:
- Սբ. Փրկիչ եկեղեցի
-
Այսօր կանգուն է նրա մեկ երկրորդը: Այն փլվել է հիմքից: Ընդհանուր հորինվածքը այնքան միասնական է եղել, որ անգամ մեջտեղից կիսվելուց հետո էլ գմբեթը լիովին չի քանդվել: Ս.Փրկիչը Անիի երջանիկ օրերում մեծ հռչակ ստացած Պահլավունի տոհմի իշխանական հուշարձան էր: Այն կառուցել է Ապլղարիբ Պահլավունի մարզպանը 1035 թ.:
- Հոնենցի Եկեղեցի Սբ. Գրիգոր Լուսավորիչ
-
Ձորի պռունկին փռված է մի փոքրիկ հրապարակ: Այստեղ կա զարմանալի գեղեցիկ եկեղեցի: Սա Սբ. Լուսավորիչն է՝ Տիգրան Հոնենցի եկեղեցին, դրսից էլ ներսից էլ այնքան զարդարված, որ թուրքերը անվանում են ՙնաղշլ քիլիսե՚` զարդարուն եկեղեցի: Մայր եկեղեցու փոքրիկ պատճենն է: Ներսից եկեղեցին լավ է պահպանվել: Այն ամբողջովին նկարազարդված է` պատերը, առաստաղը, անգամ գմբեթը: Պատկերված հայերեն արձանագրությունների շնորհիվ, ամենայն մանրամասնությամբ ներկայացված է կառուցման պատմությունը: Դրանցում ասվում է, որ Սբ. Լուսավորիչը կառուցել է այս կողմերի եկեղեցիների բարերար Տիգրան Հոնենցը:
- Սբ. Գրիգոր Ապուղամրենց
-
Մայր տաճարից դեպի արևմուտք մեն-մենակ կանգնած է մի եկեղեցի, որն անկասկած Անիում յուրաքանչյուր շրջողի ուշադրությունը կգրավի: Ուշագրավ է եկեղեցին գլխավորապես այն պատճառով, որ կործանման այս աշխարհում պինդ է պահել իր ամբողջությունը: Սա Աբուղամրենց սբ. Գրիգոր եկեղեցին է: Անիի հնագույն շինություններից մեկն է սա: Մայր եկեղեցուց էլ հին է: Ապուղամրենցը չունի զարդանախշերի, հյուսվածքների, քանդակների ճոխություն, որով կարող էինք հիանալ օրինակ Հոնենցի եկեղեցում: Դրա փոխարեն կարելի տեսնել բարակ ու նուրբ քիվեր, կամարակապ դռներ ու պատուհաններ: Եկեղեցին մինչև գմբեթի ծայրը պահպանված է: Սա ծխական եկեղեցի չէր, այլ մի մատուռ` տոհմական գերեզմանատան մեջ, որը պատկանում էր Պահլավունիների իշխանական տոհմին: Բայց թե երբ է այն կառուցվել` արձանագրությունները լռում են:
- Անիի կամուրջ
-
Կառուցվել է 10-11-րդ դդ., Ախուրյան գետի վրա: Մանուչեի մզկիթի և Մայր տաճարի միջև ընկած հատվածում հին ճանապարհը տանում էր դեպի կամուրջ, որն ամենամեծն էր եղածներից: Պահպանված մնացորդների հիման վրա Թ. Թորամանյանի առաջարկած վերակազմության նախագծի համաձայն կամուրջը եռաչքանի էր: Աջափնյա և ձախափնյա աչքերի ծածկը փայտաշեն էր, շարժական: Անհրաժեշտության դեպքում ձախափնյա աչքի երթևեկային մասը ետ էր քաշվում` կամուրջը դարձնելով անանցանելի: Այս ամենի շնորհիվ Անիի գլխավոր կամրջի կառուցվածքը հնարամիտ կերպով ծառայեցվում էր քաղաքի պաշտպանության շահերին:
- Անիի պարիսպներ
-
Անիի Պարիսպները խրոխտ տեսք ունեն, ճիշտ այնպես ինչպես իրենց կառուցողն էր` Սմբատ II Տիեզերակալ Բագրատունին: Նա ութ տարվա ընթացքում իր անվանը հարիր մի շինություն է կանգնեցրել այնքան չքնաղ, որքան և ամուր, որն հենց իր անունով կոչվել է Սմբատաշեն:
Քաղաքի պարիսպները երկու շարքով էին, ընդ որում առաջինները զգալի բարձր էին երկրորդից: Նրանց միջև կար 6-8 մ տարածություն (մեկ կրակոցի հեռավորություն), որը հնարավորություն էր տալիս քաղաքի պաշտպաններին, որոնք գտնվում էին բարձր պատերի վրա, համեմատաբար հեշտ պայքարել թշնամու դեմ, որոնք հաղթահարելով առաջին պարիսպը հայտնվում էին երկու պարիսպների միջև: - Ստորգետնյա Անի, Քարայրային Անի
-
Բացի հողի վրա փռված քաղաքից եղել է նաև ստորգետնյա և քարայրային Անի: Այդ երկուսը տարբեր են: Քարայրային Անին երևում է փռված է ամբողջ կիրճի տարածքում` Գալիձորից մինչև Ծաղկոցաձորի խորքերը: Իսկ ստորգետնյա Անին այսօր անհայտ է ու աներևույթ: Նրա գոյության մասին վկայում են միայն տարբեր ականատեսների վկայություններ:
Մենք շնորհակալ կլինենք, եթե դուք կիսվեք այս հոդվածով:
Նորությունները Ձեր փոստին:
Անիտուրը հրավիրում է:
