Մարաշ

Մարաշ անունը հայտնի է հին ժամանակներից։ Պտղոմեոսը այն հիշում է Marash ձևով։ Քաղաքի Գերմանիկ(ե) անունը տրված է հռոմեական զորավար Գերմանիկոսի (Տիբերիոս կայսեր եղբորորդին) անունով, որը Ք.ա. 18 թ գալիս է Կոմագենե՝ այս երկրի գործերը կարգավորելու։
Բյուզանդական տիրապետության ժամանակաշրջանում քաղաքի հայերր մեծ թիվ էին կազմում, ուստի քաղաքը հանձնվում է հայ իշխանների տիրապետությանը։ Այդ իշխաններից էր Փիլարտոս Վարաժնունին, որը 1071 թ. հիմնում է բավականին ուժեղ մի իշխանություն Մարաշ կենտրոնով, որը գոյատևում է մինչև 1090 թ.: Սելջուկների տիրապետության անկումից հետո Մարաշը միացվում է Կիլիկիայի հայկական թագավորությանը։ Լևոն Բ այն գրավում է 1189 թ, Հեթում Ա՝ 1266 թ։
16-րդ դ Մարաշի անցել է օսմանյան տիրապետության տակ։ Մարաշի հայկական լուսավորչական, կաթոլիկական և բողոքական համայնքներն ունեին 12 եկեղեցի (Ս. Գևորգ, Ս. Աստվածածին, Ս. Կարապետ, Ս. Սարգիս, Ս.Ստեփանոս, Ս. Քառասուն մանկունք են), որոնցից 6-ին կից կային նախակրթարան դպրոցներ։ Կոտորածի նախօրեին Մարաշում գործող նշանավոր վարժարանները Ազգային կեդրոնականը և Հ.Մալճյանինն էին։ Ուներ ճեմարան, բարեսիրական հաստատություններ, հիվանդանոցներ։ Այստեղ լույս է տեսել «Ճշմարտություն» (1919) պարբերականը։ Եղեռնից առաջ Մարաշում բնակվում էին մոտ քսան հազար հայեր։